Za pośrednictwem zmysłów do mózgu człowieka dociera ciągły strumień informacji o otoczeniu. Najwięcej danych jest przekazywanych przez narządy wzroku i słuchu. Największe znaczenia mają jednak zmysły chemiczne, czyli węch i smak o czym w dzisiejszych czasach wielu mogło się przekonać w momencie czasowej dysfunkcji tych zmysłów zakłóconej przez COVID-19. Przybliżamy pojęcie jakim jest anatomia węchu.
Jaka jest funkcja nosa?
Nos to narząd zmysłów, który pomaga nam wąchać, oddychać i pozbyć się nadmiaru wody. Ma dwie główne funkcje: wyczuwa zapachy i reguluje przepływ powietrza do płuc, kontrolując ilość powietrza wchodzącego i wychodzącego. Nos nawilża również powietrze, które dostaje się do płuc.
Nos to długi, cienki organ. Wnętrze nosa wyścielone jest błonami śluzowymi i pokryte cienką warstwą skóry. Gdy powietrze zbliża się do nosa, przechodzi przez te błony, a następnie dostaje się do ciała przez tylny otwór. Wewnętrzna powierzchnia nozdrzy człowieka ma dwa rodzaje nozdrzy – zewnętrzne i wewnętrzne.
W nozdrzach zewnętrznych powierzchnia tych powierzchni jest gładka. Wewnętrzne powierzchnie tych dwóch typów są oddzielone grzbietem zwanym przegrodą, który utrzymuje wodę na zewnątrz i umożliwia przepływ gazów. Nos organizmu zawiera specjalne komórki zwane komórkami receptorów węchowych, które mogą wykrywać cząsteczki zapachu, gdy wchodzą przez kanały nosowe i tworzą nerwy
Anatomia węchu u ludzi
Receptory ludzkiego narządu węchu znajdują się w małej części śluzówki nosa na tak zwanym polu węchowym (około 5 cm2) i to tam znajdują się komórki węchowe. Informacja o chemicznym składzie otoczenia – informacja zapachowa – u zwierząt wyższych i u człowieka jest odbierana przez najstarsze ewolucyjnie obszary mózgu, najsilniej powiązane z obszarami odpowiadającymi za emocje oraz do kory mózgowej, gdzie dokonywana jest percepcja. Mechanizm ten powoduje, że nawet nieznaczna ilość substancji zapachowej może wywoływać reakcje emocjonalne nawet jeśli percepcja nie będzie w stanie przeprowadzić analizy cech wrażenia umożliwiających rozpoznanie zapachu i ocenę jego intensywności.
W procesie ewolucji było to niezmiernie ważne, gdyż reakcja organizmu następowała bez względu na rozpocznie zapachu dzięki nieświadomej reakcji emocjonalnej (ucieczka, powstrzymanie się od zjedzenia pokarmu, itp.).
Jak nos wykrywa różne zapachy?
System węchowy to system sensoryczny, który pozwala ludziom wąchać. Składa się z nabłonka węchowego, który znajduje się w górnej części jamy nosowej oraz niewielkiej łatki komórek zwanej opuszką węchową, która znajduje się w mózgu.
Nos wykrywa różne zapachy, ponieważ ma wiele zakończeń nerwowych z receptorami różnych rodzajów zapachów. Receptory znajdują się na grzbiecie kostnym zwanym przegrodą nosową i są skoncentrowane na małych wzniesionych obszarach zwanych małżowinami nosowymi.
Czy jest możliwe sklasyfikowanie i opisanie podstawowych zapachów?
Już Arystoteles wyróżnił 6 klas zapachów wzorując się na klasyfikacji smaków (słodki, słony, kwaśny, gorzki i umami). Dopiero jednak współcześnie (1952) John Amoore wyodrębnił i opisał 7 klas zapachu związanych z obecnością na polu węchowym chemoreceptorów z gniazdami o różnych kształtach. I tak wg Amoore cząsteczki substancji o określonym zapachu mają specyficzną budowę przestrzenną odpowiadającą kształtom gniazd recepcyjnych w błonie komórek węchowych (model klucza i zamka). Substancja, która pasuje tylko do jednego gniazda, to substancja o zapachu podstawowym. Pozostałe wrażenia węchowe wg Amoore są kombinacjami zapachów podstawowych. Amoore wyodrębnił siedem zapachów które uznał za podstawowe: eterowy, kamforowy, piżmowy, kwiatowy, miętowy, ostry i gnilny. Hipoteza ta znalazła wielu zwolenników. Jej sprytną modyfikację opisał Patrick Suskind w książce Pachnidło.
Współcześnie zaniechano poszukiwań zapachów podstawowych. W praktyce sprawdza się teoria Turina, czyli teoria według której rodzaj zapachu jest zależny od widma w zakresie podczerwieni, czyli częstotliwości oscylacji poszczególnych fragmentów cząsteczki odoranta. Metoda ta umożliwia szybkie i tanie kopiowanie już istniejących zapachów jak i tworzenie całkiem nowych i nieznanych mieszanin zapachowych.
Zapach w dalszym ciągu pozostaje niesklasyfikowany, gdyż klasyfikacja oparta na wspólnych cechach subiektywnych wrażeń ludzi jest w dalszym ciągu niedostępna. Brak możliwości precyzyjnego określenia rodzaju zapachu bardzo utrudnia komunikację w branży. Trudno jest bowiem na co dzień opisywać zapachy tak jak to zrobił główny bohater książki Patricka Suskind – Pachnidło: „… Miał w sobie świeżość, ale nie była to świeżość limet czy pomarańczy, ani świeżość mirry, ani liści cynamonu, ani mięty ogrodowej, ani brzóz, kamfory, szpilek jodłowych, ani majowego deszczu, ani mroźnego wiatru, ani źródlanej wody, … i zarazem miał w sobie ciepło, ale nie takie ja bergamotka, cyprys, czy piżmo i nie jak narcyz, nie jak drzewo różane i nie jak irys.”
Choroby dróg oddechowych
Choroby dróg oddechowych są najczęstszym rodzajem infekcji u ludzi. Wywoływane są one przez wirusy, bakterie, grzyby i pasożyty, które infekują nos i gardło. Infekcje dróg oddechowych mogą być ostre lub przewlekłe. Ostre infekcje dróg oddechowych są krótkotrwałe i zwykle trwają krócej niż dwa tygodnie. Przewlekła choroba układu oddechowego jest długotrwała i może trwać miesiącami lub latami.
Objawy infekcji dróg oddechowych to: ból gardła, katar, kichanie, odkrztuszanie śluzu z płuc (czasem żółtego), gorączka, zmęczenie, ból głowy i bóle mięśni.
